Türkçe Satranç Sözdizimi

[mube]

Arkadaşlar
Halen bir satranç yayını çevirmekteyim.Fakat gelin görün ki bir türkçe satranç terminolojimiz yok.Her çeviren farklı terimler kullanmış.Satranç bu coğrafyada 500 yıldır bilinmesine rağmen ingilizce kelimelerin karşılığını bulamadığımız gibi olduğu gibi kullanmaya başlamışız.Bu yetmezmiş gibi arada anlamlı anlamsız türkçe icatlar yapanlarda var.

Örnek mi ?

Compansation- Sizce kompanse etmek mi?( dengeler,karşılar diyebilirmiyiz?)
Triangle manevour - Sizce Üçgen kuralı mı? Üçgenleme mi? yoksa Üçgen manevrası mı demeliyiz?

Şurası bir gerçek ki hepimiz aynı dili konuşursak anlaşabiliriz.Öyleyse bu konu
SABİT BİR KONU olmalı , ekinde bir literatür listesi olmalı , her terddütlü terim tartışmaya açılmalı ve çoğunluk kararı bu listeye konulmalı .
Bunu için forum yöeticilerinin de yardımına ihtiyaç var tabii ki.

Tartışmaya yukarıda örneklediğim iki kelime ile başlıyorum.Söz sizde...

Selam ve Saygılarımla.

[Miyazaki]

Compensation- Taşa karşılık ya da malzemeye karşılık var gibi kullanıyorum genelde ...
diğerine kural demek yanlış bence,manevra zaten yerleşmiş dilimize,şahın üçgen hareketi (Şahın üçgen çizmesi) gibi açıklamalar olabilir.

[Oktay ERTAN]

Merhaba mube, bu başlığın yararlı olacağını düşünüyorum. Elimden geldiğince katkıda bulunmak isterim.
Lütfen kendinizi çaresiz hissetmeyin, Türkçemiz çok güzel ve zengin bir dil. Birçok kavrama birden fazla karşılık vermek mümkün olabiliyor.
Ne var ki "satranççı ukalalığı" mı desek, "yabancı dil bildiğini belli etme ukalalığı" mı desek tam bilemiyorum, bir nedenden dolayı yabancı terimler Türkçeye "kopyala-yapıştır" şeklinde sokulmaya çalışılıyor ve aradan ne kadar süre geçerse geçsin çirkin duruyorlar.

"Compensation" karşılığı olarak "telafi" sözcüğünü öneriyorum. Yeri geldiğinde "karşılık (karşılamak)" veya "dengeleme" kavramları gayet güzel otururlar.
Örnek: In this position, due to his pair of bishops, White has enough compensation for his pawn.
Çeviri 1: Bu konumda beyaz(lar), piyon kaybını fil çifti sayesinde telafi eder. ( veya dengeler.)
Çeviri 2: Beyaz(lar) bu konumda piyon geride oluşunu fil çifti sayesinde karşılar.

"Triangle Maneuver" veya "Triangulation" kavramı için iki önerim var. Tahmini okuyucu kitleniz Başlangıç düzeyine daha yakınsa "şahın üçgen hareketi" şekilnde bir çeviri düşünülebilir. Biraz daha üst düzey oyunculara hitap eden metinlerde "üçgen manevrası" veya "üçgen çizme" demek yeterli ve isabetli olacaktır.
Örnek: This seemingly equal endgame is won by Black with the help of Triangulation.
Çeviri (Başlangıç düzeyine yönelik): Eşit görünen bu oyunsonu, şahın üçgen hareketi sayesinde Siyah(lar) tarafından kazanılır.
Çeviri (Üst düzeye yönelik): Eşit görünen konumda Siyah(lar), üçgen çizme sayesinde kazanır.

[Ozgur_Akman]

Komapanse kavramı satranca çok yerleşmiş durumda. Yerli yersiz yabancı sözcük kullanımı ile bağnaz (ortodoks!) bir Öz Türkçe kullanımı arasında bir denge gözetilmesi gerektiğini düşünüyorum genel olarak, örneğin "novelite yaptım" demek ilkine uyan bir durum ama kompanse aynı kategoride olmamalı. Telafi kullanabiliyorsak kompanse de diyebiliriz

Manevra belli bir amaca yönelik bir hareketi ifade ettiği için bence yalnızca hareket demek manevraya göre daha genel ve anlam kaybına yol açar. O yüzden "triangle maneuver" ifadesi üçgen manevrası, "triangulation" da üçgenleme olarak çevrilebilir. Bence üçgen çizmekten daha doğru bir detaya işaret ediyor manevra sözcüğü.

[mube]

Merhaba,

Triangle için üçgen hareketi benim de aklıma çok yattı.
Compensation için bazı yerlerde kompansasyon gibi bir şey ile karşılaştım. Çok şaşırdım.Bunun için telafi etmek,dengelemek ve karşılamak sözcüklerinin üçünüde kullanmak gerekiyor galiba.
Örnek = Bir piyon eksikliğinin telafisi ( Başlık olarak )
Konum bir piyon eksikiliğini fazlasıyla karşılar.
Bir piyon eksikliğini dengelemek için vezir kanadında saldırıya geçer vs.

Sonuç =
1.Triangle = Üçgen hareketi
2.Compensation= Dengeleme,karşılama,telafi

Üçüncü olarak refutation'a nedersiniz?

Selam ve Saygılarımla...

[H Mustafa Demir]

Özgür Akman bey'e katılıyorum.
Triangulation: üçgen manevrası, compensation:kompansazyon, refutation: refüte
bu kalıplar zaten satranççıların diline oturdu.
novelty yaptım diyen hiç duymadım. yenilik denildiğini ama çok duyduk.
üçgen hareketi, üçgenleme triangulation için bence hiç güzel durmuyor.

[Ozgur_Akman]

Novelty'i duydum Hatta novalite diye duydum

Refüte de yerleşmiş durumda ama çürütme ve çeşitli türetmeleri çeviri için kullanılabilir.

[Miyazaki]

Telafi sanki sonradan olmuş ve sonuçlanmış bir eylem ifadesi gibi algılanıyor.

[mube]

Merhaba

refute,novalite,kompanse gibi kelimeleri bende duydum.Çevrilmiş kitaplarda bu kelimelere rastlayamazsınız.Çünkü tahmin edemeyeceğiniz kadar çok ingilizce kelime zaten kullanıyoruz.Çevirenler bakıyorlarki mesleklerini kaybedeceler o zaman TDK'nın işini yapıyorlar.Satrançla uğraşan bizler TDK(Türk Dil Kurumu) dan bir şey beklemeyiz.Onlar herhalde satranç bilmiyorlardır. o yüzden bizlerin sorumluluğu var. Ayrıca bu kelimeleri daha çok bir kaç ingilizce kitap okumuş genç arkadaşlarımızın klüplerde oyun esnasında yorumlarında karşısındakilere hava atmak için kullandıklarını gördüm.Sonra biz bu kelimeleri öğrencilerimize anlatamayız.Anlatmak için bir sürü konum göstermek lazım.Oysa kelime , anlamını önce kendisi biraz tanıtmalı.Satrancı iyi bilmeyenlerde bundan anlamazlar.Sonra neden dilimize sahip çıkmıyoruz.Neden üretmek yerine ithal ediyoruz? Adı üzerinde çevirmeliyiz , olduğu gibi almamalıyız.Bunun hakkında da görüşleriniz beklerim.

refutation , için refute değil de çürütme uygun gibi.
Örnek = Beyazın hamlesini çürüten devam yolunu bulunuz? ( Beyaz'ın hamlesinin refutesini bulunuz değil)
Bu devam yolunda ... hamlesi şu şekilde çürütülür:
Bu hamleyi şöyle çürütürüm. vs

Novality = yenilik olmalı bu kelime zaten kullanımda diye düşünüyorum.

Selam ve Saygılarımla.

[abdulkadirbener]

Profilaktif move (duyduğum gibi yazdım) Bu nasıl Türkçeleşir? Dinlediğim videolarda çok geçiyor.

Fianchetto (bunu da duyduğum gibi yazdım) Nasıl Türkçeleşir?

[mube]

Merhaba
Sn Bener
Sanırım prophylactic kelimesini soruyorsunuz.Bazı yerlerde bunu profilaktik hamle diyede kullandıklarını görmüştüm.
Sözlük anlamı önleyici , koruyucu .Biz bunun için önleyici kelimesini kullanabiliriz.
Bu kavramı anlayabilmek için Petrosyan'in muhteşem bir şekilde önleyici hamleler ile kazandığı şu oyuna bakabilirsiniz
https://chesscafe.com/video/video56a.htm

Toparlayacak olursak
1.Triangle = Üçgen hareketi
2.Compensation = Dengeleme,karşılama,telafi
3.Refutation=Çürütme
4.Novality = Yenilik
5.Prophylactic = Önleyici

Selam ve Saygılarımla

[Oktay ERTAN]

Başlık giderek keyifli bir hal aldı. Gayet güzel bir beyin fırtınası yaşanıyor.
Birkaç ekleme daha yapmak isterim.
Türkçeye olduğu gibi giren bazı kavramlara değinmekte yarar görüyorum:

Zeitnot: Zaman sıkışması. Cümle içerisinde zaman sıkışması yaşamak veya zaman sıkışmasına girmek şeklinde kullanımları olabilir.
Zugzwang: Hamlesiz kalmak, oynayacak iyi hamlesi olmamak, hamle oynama zorunluluğunun yarattığı kayıp durum(u).
Transpose: Dönüşmek. Özellikle bu sözcüğün çok net ve kısa bir Türkçe karşılığı olmasına rağmen kullanılmaya devam etmesi ilginç.
Interesting: İlginç. Yukarıdaki cümleyi kurarken aklıma geldi, ekledim. "Enteresan" sözcüğü gereksiz şekilde yaygınlaşmış durumda.
Isolated: Ayrık. Bununla birlikte "İzole" kavramı oldukça yaygınlaşmış durumda.
Double: Bingeç.

Sayın Bener'in "profilaktif" sorusuna cevabım 1. önleyici, 2. tedbir amaçlı.
Ancak "fianchetto" kavramına karşılık bulmak çok zor. "Fili uzun çaprazdan geliştirmek" falan diyesim geliyor ama filin çaprazından bile uzun bir tanım olmasından endişe ediyorum.
Şaka bir yana, İtalyanca kökenli olduğunu tahmin ettiğim "fiyançetto" kavramı gerek İngilizce'de, gerekse Rusça kaynaklarda gayet oturmuş durumda. Alternatif önerileri duymak isterim.

Bir soruyla sözü siz değerli satranç dostlarıma bırakayım:
"Swindle" kavramı için çeviri öneriniz nedir?

[Miyazaki]

fianchetto için hintli fili diyebiliriz.

[mube]

Merhaba

Swindle kelimesinin sözlük anlamı kafese koyma,kafesleme , bu tahtada bir taşın kötü duruma düşmesi için kullanılıyor diye hatırlıyorum. Örneğin kenardaki At'ı hapseden bir Fil esasen At'ı kafeslemiş oluyor.Nedersiniz?

Isolate , double konusunda yapacak bir şey gibi sanki.
Zugzwang için tek kelimelik bir şey bulmak lazım diye düşünüyorum."zorunlu olarak kaybeden hamle " demek zor.
Yada izole gibi zaten kullanımda, görüşünüz?

Selam ve Saygılarımla.

Toparlayacak olursak
1.Triangle = Üçgen hareketi
2.Compensation = Dengeleme,karşılama,telafi
3.Refutation=Çürütme
4.Novality = Yenilik
5.Prophylactic = Önleyici
6.Zeitnot = zaman sıkışması
7.Transpose = Dönüşüm
8.Swindle = Kafesleme
9.Isolated = İzole
10.Double = Duble

[Hasan Berk]

Satrançta Swindle diye bir deyim olduğunu sanmam. Kafesleme falan diye bir şey yok. Okuduğunuz metinde "Siyah numara çekmiş" gibi bir anlam vardır büyük olasılıkla. Demek ki o çektiği numara ile bir aleti sıkıştırmış. Swindle için cümleye göre sözlük anlamını kullanırsınız. Dalavere mi olur, numara mı, üçkağıt mı siz düşüneceksiniz.

Isolated= ayrık veya kopuk
Double: Bingeç
Prophylactic= Erken önlem hamlesi olabilir. Önleyici prevent anlamı vermekte ki profilaktik hamleler daha farklıdır.
Compensation'ı tek kelime ile çevirmeyip "(verilen) taşa karşı oyun" diye yazarsanız anlamı vermiş olursunuz.

Esasen profilktik kalsa iyi olur çünkü önlem almak veya profilaksi anlamında erken önlem almak zaten bizim toplumumuza uygun değil. Bizde fıtrat vardır ama profilaksi kesinlikle yoktur.

[Miyazaki]

zugzwang- hamle sıkışması

[Ozgur_Akman]

Zugzwang-hamle sıkışması bence en güzel çevirilerden birisi
Prophylactic - Erken önlem olabilir.
Fianchetto - Neden kenar fili değil? Kenar fili aslında anlatıyor gayet iyi.
Triangulation - İçin üçgen manevrasında ısrarlıyım. Hareketten daha özel bir durumdan bahsediyoruz, bir amaca yönelik o yüzden üçgen manevrası daha iyi bir çeviri.

-Swindle satrançta kullanılan bir tabir mi? Hiç gördüğümü dahi hatırlamıyorum. Cehalet böyle bir şey.

-(Bu arada novelity'i novalite diye okumak da bana hiç doğru gelmiyor onu hafiften ti'ye alarak söylemiştim) - İngilizce'deki doğru sözcük tabii ki novelity

[mube]

Merhaba

Swindle - Satranç tabiri değil bence de .Listeden çıkaralım.( Interesting de öyle )

Prophylactic ( move ) - önleyici (hamle ) demek yeterli olmalı diye düşünüyorum.Bence önlemin erkeni - geçi olmaz .Önlem önlemdir.Ayrıca fıtratımızda olmasaydı Orta Asyadan Anadoluya Moğollardan kaçmak için gelmezdik.Bu bir önlemdir.Yada Önce deveni bağla diyen de fıtratı bildiği halde önlemi işaret etmiştir.Satrançda önlem almazsanız gidersiniz.Bu da satrançda Türkler gider gibi sonuca gelebilir.Bence önlem almalıyız.


Zugzwang - hamle sıkışması çok orijinal bir ifade tarzı , önce zaman sıkışması zannetmiştim.Aradaki farkı bir an düşünerek buldum.Bunun hakkında çeşitli görüşler bekliyorum.Güzel bir fikre benziyor.

Triangle - Üçgen manevrası hoş duruyor.Belkide oylamak lazım.Daha fazla görüşe ihtiyaç var.

Fiachetto - Kenar Fili , Köşe Fili de olabilir ne dersiniz?Bu arada bir sürü dilde fiachetto terimi yerleşmiş durumda.

Isolated - ayrık yada kopuk terimi tahtadaki bütün tek kalmış piyonlar için kullanılabilir ama burada merkezde tek kalmış piyonu tanımlamak lazım bence.Bunu için ayrık yadak kopuk yetersiz kalıyor.İzoleye teslim gibi.

Double = Bingeç kelimesini hiçbir yerde bulamadım.Sadece buna özgü üretilmiş gibi.Nasıl üretildiği de belli değil.Bir çeviri sonrası birkaç yerde kullanıldığını görüyorum.Kelime anlamı yok.Bana otomobili hatırlatıyor.O yüzden pek hayalimde uyuşmuyor.Buna en çok duble piyon terimi kullanılıyor.Pekili ikili piyon diyemezmiyiz?

Toparlayacak olursak ( soru işaretleri çoğunluk seçimi yada oylama gerektiriyor)
1.Triangle = üçgen manevrası
2.Compensation = Dengeleme,karşılama,telafi
3.Refutation=Çürütme
4.Novality = Yenilik
5.Prophylactic = Önleyici
6.Zeitnot = zaman sıkışması
7.Transpose = Dönüşüm
8.Zugzwang = Zugzwang?,Hamle sıkışması?
9.Isolated = İzole Piyon? , Ayrık Piyon? , Kopuk Piyon?
10.Double = Duble Piyon? , İkili piyon? Bingeç Piyon?
11.Fiachetto = Kenar Fili?,Köşe Fili?

Selam ve Saygılarımla.

[abdulkadirbener]

Fiançetto için benim önerim şöyle olurdu = Çapraz fili,

Fili fiançettodan gelişmek ya da fili fiançettoya yerleştirmek = Çaprazdan geliştirmek ya da çapraza yerleştirmek
Kenardan gelişmek desem anlamazdım. Hangi kenar? Kenar ifadesi dikeyi ifade ediyor bence çaprazı değil.
Çapraz fili kenar fili ifadesinden daha anlamlı geldi bana.
Kulağa daha doğru geliyor sanki.

[Hasan Berk]

Swindle'ı satranç tabiri zannediyormuş neyse ki anladı.

Isolated'ı merkezde tek kalmış piyon sanıyor o yüzden ayrık ve kopuk önerilerini beğenmiyor. Oysa Wikipedia'ya baksa bile anlardı. Isolani desem hiç bilmez herhalde.

Bingeçi hiç duymamış. Beni hiç şaşırtmadı

Profilactic nedir hiç bilmiyor. Hayatında profilaktik hamle görmemiş ve onu sadece önlem hamlesi zannediyor. Adamlara prevent yetmedi de laf olsun diye pfofilaktiği çıkardılar sanki. Profilaktik hamle, tehdit gelmeden önlem almaktır ki beklenen hamle geldiğinde tehdit bile olmasın. Önlem almak ise gelen tehdide karşı önlem almaktır. Hem bilmiyorsunuz, hem soruyorsunuz hem de size söylenenleri anlamaya bile çalışmayıp ahkam kesiyorsunuz. Buna halihazırda kabul görmüş kaynakları takmamak da dahil.

Zugzwangı zaman sıkışması zannediyormuşsunuz. Siz satranç oynamayı bilmeden mi kitap çevirmeye kalkıyorsunuz? Umarım o kitap basılmaz.

Discovered check'i de keşfedilmiş şah diye çevirmeyi unutmayın sakın bu çok önemlidir.