11-10-2012, 21:34
Bu akşam benim de canım, kimilerine göre pek de önemli olmayan telif konusunda yazmak istiyor. Böyle güzel bir başlık açan Mojo Mojo'ya teşekkür ediyorum. Kesinlikle şahsi olaylara girmeden, sesli düşünmek istiyorum. Zira şu soru kafamı uzun bir süredir kurcalıyor: Satranç yayıncılığında telifin sınırları nelerdir?
Bu konuda üzerinde uzlaşılmış bir ilke ya da yazılı kanun olduğunu sanmıyorum. Ancak belli "raconları" kimsenin ihlal ettiğine şahit olmadım. Satranç kitabının çok az yazıldığı bir ülkede ne kadar gerekli bilmiyorum ama, bu konuda kendi gözlemlerimi aktarmak istiyorum.
Öncelikle, bir yazar olacaksanız, eser verecekseniz alıntı kültürüne sahip olmanız gerekiyor. Ben bu kültürü, yüksek lisans diplomamı aldığım İstanbul Üniversitesi'nin Sosyal Bilimler Enstitüsünden aldım. Alıntı nasıl yapılır, kaynak nasıl gösterilir, tezimi yazarken bunları güzelce öğrendim. Öğrenmeden önce bunların gereksiz teferruatlar olduğunu sanıyordum, ama sonrasında gördüm ki tıptan mühendisliğe, edebiyattan psikolojiye, felsefeden mimarlığa, eczacılıktan astronomiye alıntı her yerde. Bilimin, yani hayatın her alanında iyi yapılmış alıntıların izleri var. Çünkü alıntılar olmasaydı bilim, yani medeniyet, taş üstüne taş ekleyemezdi.
Başka bir başlıkta kimilerine göre aşırı olarak gösterdiğim tepkinin altında işte bu bilinç var. Konu gerçekten çok önemli olmayabilir.
Peki, satrancın nesi telife tabi olmalı, bunu düşünelim mi biraz? Görüşlerimi madde madde yazmak istiyorum:
1. Analiz içermeyen bir satranç partisi telif alanına girmemelidir. Örnek: Kasparov - Karpov /// Moskova,1985
1.e4 c5 2.Af3 e6 3.d4 cd 4.Ad4 Ac6...........................40.Ad1 Ke1 0 - 1
Böylesi bir eser, telif kapsamına girmemelidir. Çünkü bence bu, kamuoyunun bilgi hakkı bulunan bir haber niteliğindedir.
2. Analiz içeren bir satranç partisi, analiz sahibinin telif haklarını barındırmalıdır. Örnek:
Kasparov - Karpov /// Moskova,1985
1.e4 c5 2.Af3 e6 (Kasparov rakibine karşı Sicilya Paulsen'de sürprizler hazırlamış. Bunları uygulamak için fırsat kolluyor.) 3.d4 cd 4.Ad4 Ac6 5.Ab5 d6 6.c4 Af6 7.A1c3 a6 8.Aa3 d5!? (Sonraları Gary Gambiti olarak adlandırılacak olan pratik değeri yüksek bir piyon fedası. Kasparov rakibini kendi uzmanlık alanı olan daha karışık konumlara sürüklemek istiyor.)................28.d6 g4! (anti-pozisyonel gözüken bu hamle Kasparov'un iyi hesaplanmış hücumunun ilk belirtisidir.)...........40.Ad1 Ke1 0 - 1 (Analiz: KU Oktay ERTAN) (KU: Kendince Usta
)
Bakın, şimdi bambaşka bir durum var ortada. Bu sefer ciddi anlamda bir emek var. 1 numaradaki oyunu istediğiniz yerde kullanırsınız, ama 2 numaradaki oyunu, analiz metniyle birlikte kafanıza göre alamazsınız. Emek hırsızlığı olur.
3. Etüt ve Problemler, herkesin hemfikir olduğu üzere birer eserdirler. Bu eserler, satranç yayınlarında telif ihlali en az yapılan (belki de hiç yapılmayan) öğelerdir. Örnek:
Dünyanın gelmiş geçmiş en çabuk patı olan ve 1. e3 a5 2. Vh5 Ka6 3. Va5 h5 4. h4 Kah6 5. Vc7 f6 6. Vd7+ Şf7 7. Vb7 Vd3 8. Vb8 Vh7 9. Vc8 Şg6 10. Ve6 (1/2 - 1/2) hamleleriyle ulaşılan konum, ünlü problemci Sam Loyd'un olağanüstü güzellikteki bir eseridir. Bunu kullanabilmek için telif ödemeniz mümkün değildir elbet, üstadın isminden bahsetmeniz yerinde ve yeterli olacaktır.
Bir başka örnek: Beyaz: Şh8, Pc6 /// Siyah: Şa6, Ph5 pozisyonuyla başlayan ve beyazın çapraz şah manevralarıyla beraberliği kurtardığı pozisyon, bir sanat eseri güzelliğindedir ve bu güzelliğin yaratıcısı Richard Reti'dir. Bu pozisyonu kullanan her satranç antrenörü, Reti'nin ismini anmak durumundadır. Satranca olan sevgi ve saygı, bunu gerektirir.
4. Oyun seçkileri ve pozisyonlara göre derlemeler telif kapsamında değerlendirilmelidir. Sanırım tüm maddelerin en tartışmalısı budur. Kimilerine göre oyunlar zaten data olarak vardırlar, oradadırlar. Ancak bu iddia, pertolün ya da kömürün zaten orada, yerin dibinde olduğunu ve ücretsiz olarak dağıtılması gerektiğini savunmaya benzer. Yerin dibinde ama emek harcamadan ne kadarı kullanıma kazandırılabilir? Düşünün ki "2700 ELO üzeri satranççılar tarafından 2007-2012 yılları arasında oynanmış oyunlarda açılışta yapılan piyon fedalarını ve bu maçların sonuçları"nı incelediniz. Önce 5000 küsür oyuna tek tek bakmanız gerekiyor. Çok hızlı gözden geçirseniz bile bunun kaç saat süreceğini takdirinize bırakıyorum. Ardından o pozisyonları tespit edip maçlarını ayrı bir dosyaya kaydetmeniz gerekiyor. Bu da oldukça uzun sürer. Sıralamaya karar vereceksiniz, kronolojik mi olacak, ECO (A00'dan E99'a) dizinine göre mi? Bunu da halledersiniz. Sonuçları uzun uzun karşılaştırırsınız. Hatta bir yayıncıyla anlaşıp bu seçkinizi bir kitap haline de getirebilirsiniz. Bu kadar süreçten sonra hiçkimse çıkıp izinsiz olarak seçkinizi, ya da kitabınızı kopyalayamaz. Ne vicdan, ne de mevcut yasalar buna izin vermez. Şöyle bir agrüman çok komik olur: "O piyon fedası Topalov'un değil mi kardeşim, sana ne?". Kömür oradaysa onu çıkaran kazma-kürek buradadır.
5. Kombinezonlar tek tek alıntılandıklarında telif ihlali sayılmamalıdırlar. Ancak, aynı yukarıda, 5. maddede yazdığım gibi, seçkiler oluşturulurken harcanan emek göz ardı edilemez. O emeği çiğnemeye kimsenin hakkı yoktur. Öyle bir hak olsaydı, ünlü kombinezon kitapları hiç olmazdı! O kitapları var eden değer, hamlelerin kitapların yazarları tarafından yapılması değil, hangi partilerin hangi taktik olanakları içerdiğinin yazarları tarafından yoğun emek sonucunda sınıflandırılmasıdır.
6. Turnuva bültenleri telife değil, ücrete tabi olmalılar. 1. maddeyle çelişiyor gibi görünse de turnuva bültenlerinin telif gereği değil, ancak emek gereği ücretlendirilmesi normaldir. Yapılan işin zorluğu göz önüne alındığında bültenlerin fiyatlarının ucuz bile sayılabileceğini düşünüyorum. Arkadaşlar kesinlikle daha fazlasını hak ediyorlar.
İlk mesajımın son sözü: Alıntı diye bir hak var arkadaşlar. Bu hakkı maalesef pek bilmiyor ve kullanmıyoruz. Son yıllarda çıkan ve İngilizce yazılmış birçok açılış kitabına hızlıca göz gezdirdim. Yazarlar harika bir şekilde birbirlerinin eserlerinden yararlanıyorlar ve bunu açıkça belirtiyorlar. Zaman zaman görüş ayrılıkları da oluyor ve katılmadıkları noktaları, karşı tarafın cevap hakkı saklı olmakla birlikte, sıralıyorlar. AB ülkelerinde ve ABD'de satranç yayınlarının ülkemize oranla daha popüler olmalarının nedenlerinden biri budur. Sürekli gelişim ve güncelleme. Var olan artının üzerine yeni bir artı ekleme çabası.
Bu konuda üzerinde uzlaşılmış bir ilke ya da yazılı kanun olduğunu sanmıyorum. Ancak belli "raconları" kimsenin ihlal ettiğine şahit olmadım. Satranç kitabının çok az yazıldığı bir ülkede ne kadar gerekli bilmiyorum ama, bu konuda kendi gözlemlerimi aktarmak istiyorum.
Öncelikle, bir yazar olacaksanız, eser verecekseniz alıntı kültürüne sahip olmanız gerekiyor. Ben bu kültürü, yüksek lisans diplomamı aldığım İstanbul Üniversitesi'nin Sosyal Bilimler Enstitüsünden aldım. Alıntı nasıl yapılır, kaynak nasıl gösterilir, tezimi yazarken bunları güzelce öğrendim. Öğrenmeden önce bunların gereksiz teferruatlar olduğunu sanıyordum, ama sonrasında gördüm ki tıptan mühendisliğe, edebiyattan psikolojiye, felsefeden mimarlığa, eczacılıktan astronomiye alıntı her yerde. Bilimin, yani hayatın her alanında iyi yapılmış alıntıların izleri var. Çünkü alıntılar olmasaydı bilim, yani medeniyet, taş üstüne taş ekleyemezdi.
Başka bir başlıkta kimilerine göre aşırı olarak gösterdiğim tepkinin altında işte bu bilinç var. Konu gerçekten çok önemli olmayabilir.
Peki, satrancın nesi telife tabi olmalı, bunu düşünelim mi biraz? Görüşlerimi madde madde yazmak istiyorum:
1. Analiz içermeyen bir satranç partisi telif alanına girmemelidir. Örnek: Kasparov - Karpov /// Moskova,1985
1.e4 c5 2.Af3 e6 3.d4 cd 4.Ad4 Ac6...........................40.Ad1 Ke1 0 - 1
Böylesi bir eser, telif kapsamına girmemelidir. Çünkü bence bu, kamuoyunun bilgi hakkı bulunan bir haber niteliğindedir.
2. Analiz içeren bir satranç partisi, analiz sahibinin telif haklarını barındırmalıdır. Örnek:
Kasparov - Karpov /// Moskova,1985
1.e4 c5 2.Af3 e6 (Kasparov rakibine karşı Sicilya Paulsen'de sürprizler hazırlamış. Bunları uygulamak için fırsat kolluyor.) 3.d4 cd 4.Ad4 Ac6 5.Ab5 d6 6.c4 Af6 7.A1c3 a6 8.Aa3 d5!? (Sonraları Gary Gambiti olarak adlandırılacak olan pratik değeri yüksek bir piyon fedası. Kasparov rakibini kendi uzmanlık alanı olan daha karışık konumlara sürüklemek istiyor.)................28.d6 g4! (anti-pozisyonel gözüken bu hamle Kasparov'un iyi hesaplanmış hücumunun ilk belirtisidir.)...........40.Ad1 Ke1 0 - 1 (Analiz: KU Oktay ERTAN) (KU: Kendince Usta
)Bakın, şimdi bambaşka bir durum var ortada. Bu sefer ciddi anlamda bir emek var. 1 numaradaki oyunu istediğiniz yerde kullanırsınız, ama 2 numaradaki oyunu, analiz metniyle birlikte kafanıza göre alamazsınız. Emek hırsızlığı olur.
3. Etüt ve Problemler, herkesin hemfikir olduğu üzere birer eserdirler. Bu eserler, satranç yayınlarında telif ihlali en az yapılan (belki de hiç yapılmayan) öğelerdir. Örnek:
Dünyanın gelmiş geçmiş en çabuk patı olan ve 1. e3 a5 2. Vh5 Ka6 3. Va5 h5 4. h4 Kah6 5. Vc7 f6 6. Vd7+ Şf7 7. Vb7 Vd3 8. Vb8 Vh7 9. Vc8 Şg6 10. Ve6 (1/2 - 1/2) hamleleriyle ulaşılan konum, ünlü problemci Sam Loyd'un olağanüstü güzellikteki bir eseridir. Bunu kullanabilmek için telif ödemeniz mümkün değildir elbet, üstadın isminden bahsetmeniz yerinde ve yeterli olacaktır.
Bir başka örnek: Beyaz: Şh8, Pc6 /// Siyah: Şa6, Ph5 pozisyonuyla başlayan ve beyazın çapraz şah manevralarıyla beraberliği kurtardığı pozisyon, bir sanat eseri güzelliğindedir ve bu güzelliğin yaratıcısı Richard Reti'dir. Bu pozisyonu kullanan her satranç antrenörü, Reti'nin ismini anmak durumundadır. Satranca olan sevgi ve saygı, bunu gerektirir.
4. Oyun seçkileri ve pozisyonlara göre derlemeler telif kapsamında değerlendirilmelidir. Sanırım tüm maddelerin en tartışmalısı budur. Kimilerine göre oyunlar zaten data olarak vardırlar, oradadırlar. Ancak bu iddia, pertolün ya da kömürün zaten orada, yerin dibinde olduğunu ve ücretsiz olarak dağıtılması gerektiğini savunmaya benzer. Yerin dibinde ama emek harcamadan ne kadarı kullanıma kazandırılabilir? Düşünün ki "2700 ELO üzeri satranççılar tarafından 2007-2012 yılları arasında oynanmış oyunlarda açılışta yapılan piyon fedalarını ve bu maçların sonuçları"nı incelediniz. Önce 5000 küsür oyuna tek tek bakmanız gerekiyor. Çok hızlı gözden geçirseniz bile bunun kaç saat süreceğini takdirinize bırakıyorum. Ardından o pozisyonları tespit edip maçlarını ayrı bir dosyaya kaydetmeniz gerekiyor. Bu da oldukça uzun sürer. Sıralamaya karar vereceksiniz, kronolojik mi olacak, ECO (A00'dan E99'a) dizinine göre mi? Bunu da halledersiniz. Sonuçları uzun uzun karşılaştırırsınız. Hatta bir yayıncıyla anlaşıp bu seçkinizi bir kitap haline de getirebilirsiniz. Bu kadar süreçten sonra hiçkimse çıkıp izinsiz olarak seçkinizi, ya da kitabınızı kopyalayamaz. Ne vicdan, ne de mevcut yasalar buna izin vermez. Şöyle bir agrüman çok komik olur: "O piyon fedası Topalov'un değil mi kardeşim, sana ne?". Kömür oradaysa onu çıkaran kazma-kürek buradadır.
5. Kombinezonlar tek tek alıntılandıklarında telif ihlali sayılmamalıdırlar. Ancak, aynı yukarıda, 5. maddede yazdığım gibi, seçkiler oluşturulurken harcanan emek göz ardı edilemez. O emeği çiğnemeye kimsenin hakkı yoktur. Öyle bir hak olsaydı, ünlü kombinezon kitapları hiç olmazdı! O kitapları var eden değer, hamlelerin kitapların yazarları tarafından yapılması değil, hangi partilerin hangi taktik olanakları içerdiğinin yazarları tarafından yoğun emek sonucunda sınıflandırılmasıdır.
6. Turnuva bültenleri telife değil, ücrete tabi olmalılar. 1. maddeyle çelişiyor gibi görünse de turnuva bültenlerinin telif gereği değil, ancak emek gereği ücretlendirilmesi normaldir. Yapılan işin zorluğu göz önüne alındığında bültenlerin fiyatlarının ucuz bile sayılabileceğini düşünüyorum. Arkadaşlar kesinlikle daha fazlasını hak ediyorlar.
İlk mesajımın son sözü: Alıntı diye bir hak var arkadaşlar. Bu hakkı maalesef pek bilmiyor ve kullanmıyoruz. Son yıllarda çıkan ve İngilizce yazılmış birçok açılış kitabına hızlıca göz gezdirdim. Yazarlar harika bir şekilde birbirlerinin eserlerinden yararlanıyorlar ve bunu açıkça belirtiyorlar. Zaman zaman görüş ayrılıkları da oluyor ve katılmadıkları noktaları, karşı tarafın cevap hakkı saklı olmakla birlikte, sıralıyorlar. AB ülkelerinde ve ABD'de satranç yayınlarının ülkemize oranla daha popüler olmalarının nedenlerinden biri budur. Sürekli gelişim ve güncelleme. Var olan artının üzerine yeni bir artı ekleme çabası.