01-05-2011, 12:34
Yarışmalarda oyuncuların kuvvet durumunu gerçeğe en yakın şekilde yansıtacak bir sonuç ancak Lig yöntemi döner turnuvalar oynanması halinde mümkündür.Döner turnuva çok uzun süreceğinden,ancak belli durumlarda veya eleme aşamalarını geçmiş seçilmiş oyuncular için düzenlenebilir.Bunun dışında kısa zamanda sonuç almak için İsviçre yöntemi turnuvalar düzenlenir.İsviçre yönteminde ise birden fazla oyuncu turnuvayı aynı puanla bitirebildiğinden,eşit puanlı oyuncuların sıralaması birtakım hesaplamalarla ortaya çıkarılır.Bu hesaplamalar çeşitli “Eşitlik bozma yöntemleridir”Eşitliği bozmak için çeşitli veriler kullanılabilir.Çok seyrek kullanılan bir kriter Doğum tarihidir.Uluslarası alanda son zamanlarda çok kullanılan kriterlerden biri “rakiplerin Elo puanları toplamıdır”
Bu eşitlik bozma yöntemleri yarışmayı aynı puanla bitirmiş çok sayıda kişi arasından bir veya birkaç kişiyi seçmektedir.Bu seçilen kişiler,sıralamada üstteki dereceleri kazanmaktadır.Bu seçim nakdi veya ayni ödül verildiği zaman daha büyük önem kazanmaktadır.
Basit bir anlatım ile söyleyecek olursak uzun yıllar en çok kullanılan ve klasik olduğunu söyleyebildiğimiz iki yöntem vardır: Döner turnuvalarda Sonnenborg-Berger puanına bakılır.İsviçre yöntemi turnuvalarda Buchholz puanına bakılır.
Sonnenborg-Berger puanını hesaplarken,kazandığınız rakiplerin turnuva sonundaki puanlarının tamamı,berabere kaldıklarınızın yarısı toplanır.
Buchholz puanında oynadığınız rakiplerin turnuva sonundaki puanları toplanır.(Buchholz alttan eksi 1 bu puanlardan en düşük olanın hesaba katılmamasıdır.Rakiplerin hükmen kazanç veya yenilgileri yarım puan kabul edilir ve “düzeltilmiş”olarak isimlendirilen bu puan sizin Buchholz puanınız olur)
Son yıllarda Türkiye’deki turnuva düzenleyicileri İsviçre yöntemi turnuvalarda da Sonnenborg-Berger puanına bakmaktadır.Ancak Geçmişe baktığımızda Berger puanının döner turnuvalar için kullanıldığı bilinmektedir.Bizimkilerin neden bu yola başvurduğu ayrı bir yazı konusu olabilir.
Birinci sırada olmasa da yine zaman zaman kullanılan bir eşitlik bozma yöntemi de oyuncunun “galibiyet sayısına" bakmaktır.Ben Satrançda gelişmekte olan ülkeler için Galibiyet sayısına bakılmasını tavsiye ediyorum.Bu şekilde kıran kırana mücadeleler artabilir.Salon beraberlikleri azalabilir.1998 de bu konuda görüşünü sorduğum bir İngiliz hakem “Galibiyet sayısı çok olanın yenilgi sayısı da çok olur”demişti.Bu da doğrudur.Ama belli durumlarda örneğin çok kalabalık bir grup içinden birkaç kişi seçileceği zaman kullanılabilir.Özellikle hızlı gelişme göstermek isteyen Toplumlar için uygundur.
Bu arada bir noktaya dikkatinizi çekmek isterim.Bir turnuva başlamadan önce turnuva sonunda kullanılacak olan eşitlik bozma yöntemleri açıklanır.Önceden açıklanmış olan yöntemler kayıtlar kapandıktan sonra değişmez.Bu yöntemler yönergede önce bakılacak olandan en son bakılacak olana kadar yazılır.Birinci kriter olarak”önce puana bakılır”diye yazılmalıdır.Çok iyiniyetli bir antrenör arkadaşım bu cümleyi yazmaya gerek olmadığını söylemiştir.Ama Hukuk sizin iyiniyetinizi araştırmaz.Yazılı metne bakar.Kusurlu bulunduğunuz takdirde hakkınızı kaybetmeniz veya ceza almanız olasıdır!Bir örnek verirsem ne demek istediğim kolayca anlaşılır: 100 kişilik bir grup içinden bir kişi seçeceğiz.
1.Önce kaç puan aldığına bakacağız.(Bunu yazmadan aşağıdaki maddeleri yazabilir miyiz?)
2.Sonra kaç tur oynadığına bakacağız(Bir tur hariç bütün turlarda oynamışsa hesaba girecek.Veya turların tamamında oynamayanları eleyeceğiz!)
3.Sonra performansınıza bakacağız.
4.Eğer ilk 3 yöntemde de bazı oyuncuların eşitliği sürüyorsa ve turnuva takım turnuvası ise oynadığınız takımın aldığı dereceye bakacağız
5.Eğer takım turnuvası ise hangi masada oynadığınıza bakacağız.(Yalnız böyle bir madde uzun tartışmalara neden olabilir.Takım yarışmalarında genellikle 4 masa mevcut olduğundan,bu dört masada oynamış oyuncular arasında bir oyuncu seçmek,dört ayrı turnuvada oynamış oyuncular arasından bir oyuncu seçmek anlamına gelir!Bireysel bir turnuvada hiç değilse karşılaştığımız rakiplerin bir kısmının aynı olması ihtimali vardır!Takım maçlarında farklı masalarda oynayanların farklı rakiplerle karşılaştığını hatırlatmaya gerek yoktur.)Bu 5 nci maddenin uygulanması halinde belki oyuncunun hep aynı masada oynamış olması koşulunu getirmek de gereklidir.Bu da işi çok zorlaştırmaktadır!)
Tabii yukardaki maddeler arasına bütün klasik yöntemleri(Buchholz,Berger,Galibiyet sayısı)katmak mümkündür.
Bu arada biraz “performans”konusuna değineceğim.Nedir bu Performans?Benim dilim dönmüyor.Söylerken zorluk çekiyorum.1963 den beri az çok Satranç ile ilgileniyorum.Bir kimse çıkıp “Gel evladım Performans’ı sana anlatayım”demedi.Binlerce lisanslı satrançcı arasında bunun anlamını bilen kaç kişi vardır?Performans her derde deva bitkilerden üretilmiş bir ilaç mıdır?Biraz aradım.Şöyle bir formül buldum:
P=Ro+400x(G-M):n
P:performans;Ro:rakiplerinizin UKD ortalaması,G:Galibiyet,M:Mağlubiyet;n:tur sayısı
Yanlış ve eksik bilgi varsa düzeltmenizi rica ederim.Matematik bilgisi iyi olanlar bu formülü daha iyi değerlendirecektir.400 kişi arasından bir kişi seçmek için bunların 7 turlu bir yarışmadaki performansına baktığımız zaman formüldeki çarpımdan sonraki hesaplamanın(Galibiyet sayısı eksi mağlubiyet sayısı ve bunun tur sayısına bölünmesi)büyük ihtimalle aynı olacağı anlaşılır.O zaman kimin performansının daha yüksek olacağını rakiplerin UKD ortalamaları belirleyecektir.Bu takdirde performansa bakmak rakiplerin UKD lerine bakmak anlamına gelecektir.Ben turnuva düzenleyicisi olsam bu kriteri kullanmak istemem,Çünkü UKD lerin gerçeği yansıtmaması ihtimali vardır.Buna karşılık İsviçre yöntemi yarışmada Buchholz ve benzeri yöntemlere öncelik vermek isterim.
Bu konular üzerinde çalışmak ve ortaya çoğunluğun benimseyeceği tezler koymak gereklidir.
Ateş Ülker
Bu eşitlik bozma yöntemleri yarışmayı aynı puanla bitirmiş çok sayıda kişi arasından bir veya birkaç kişiyi seçmektedir.Bu seçilen kişiler,sıralamada üstteki dereceleri kazanmaktadır.Bu seçim nakdi veya ayni ödül verildiği zaman daha büyük önem kazanmaktadır.
Basit bir anlatım ile söyleyecek olursak uzun yıllar en çok kullanılan ve klasik olduğunu söyleyebildiğimiz iki yöntem vardır: Döner turnuvalarda Sonnenborg-Berger puanına bakılır.İsviçre yöntemi turnuvalarda Buchholz puanına bakılır.
Sonnenborg-Berger puanını hesaplarken,kazandığınız rakiplerin turnuva sonundaki puanlarının tamamı,berabere kaldıklarınızın yarısı toplanır.
Buchholz puanında oynadığınız rakiplerin turnuva sonundaki puanları toplanır.(Buchholz alttan eksi 1 bu puanlardan en düşük olanın hesaba katılmamasıdır.Rakiplerin hükmen kazanç veya yenilgileri yarım puan kabul edilir ve “düzeltilmiş”olarak isimlendirilen bu puan sizin Buchholz puanınız olur)
Son yıllarda Türkiye’deki turnuva düzenleyicileri İsviçre yöntemi turnuvalarda da Sonnenborg-Berger puanına bakmaktadır.Ancak Geçmişe baktığımızda Berger puanının döner turnuvalar için kullanıldığı bilinmektedir.Bizimkilerin neden bu yola başvurduğu ayrı bir yazı konusu olabilir.
Birinci sırada olmasa da yine zaman zaman kullanılan bir eşitlik bozma yöntemi de oyuncunun “galibiyet sayısına" bakmaktır.Ben Satrançda gelişmekte olan ülkeler için Galibiyet sayısına bakılmasını tavsiye ediyorum.Bu şekilde kıran kırana mücadeleler artabilir.Salon beraberlikleri azalabilir.1998 de bu konuda görüşünü sorduğum bir İngiliz hakem “Galibiyet sayısı çok olanın yenilgi sayısı da çok olur”demişti.Bu da doğrudur.Ama belli durumlarda örneğin çok kalabalık bir grup içinden birkaç kişi seçileceği zaman kullanılabilir.Özellikle hızlı gelişme göstermek isteyen Toplumlar için uygundur.
Bu arada bir noktaya dikkatinizi çekmek isterim.Bir turnuva başlamadan önce turnuva sonunda kullanılacak olan eşitlik bozma yöntemleri açıklanır.Önceden açıklanmış olan yöntemler kayıtlar kapandıktan sonra değişmez.Bu yöntemler yönergede önce bakılacak olandan en son bakılacak olana kadar yazılır.Birinci kriter olarak”önce puana bakılır”diye yazılmalıdır.Çok iyiniyetli bir antrenör arkadaşım bu cümleyi yazmaya gerek olmadığını söylemiştir.Ama Hukuk sizin iyiniyetinizi araştırmaz.Yazılı metne bakar.Kusurlu bulunduğunuz takdirde hakkınızı kaybetmeniz veya ceza almanız olasıdır!Bir örnek verirsem ne demek istediğim kolayca anlaşılır: 100 kişilik bir grup içinden bir kişi seçeceğiz.
1.Önce kaç puan aldığına bakacağız.(Bunu yazmadan aşağıdaki maddeleri yazabilir miyiz?)
2.Sonra kaç tur oynadığına bakacağız(Bir tur hariç bütün turlarda oynamışsa hesaba girecek.Veya turların tamamında oynamayanları eleyeceğiz!)
3.Sonra performansınıza bakacağız.
4.Eğer ilk 3 yöntemde de bazı oyuncuların eşitliği sürüyorsa ve turnuva takım turnuvası ise oynadığınız takımın aldığı dereceye bakacağız
5.Eğer takım turnuvası ise hangi masada oynadığınıza bakacağız.(Yalnız böyle bir madde uzun tartışmalara neden olabilir.Takım yarışmalarında genellikle 4 masa mevcut olduğundan,bu dört masada oynamış oyuncular arasında bir oyuncu seçmek,dört ayrı turnuvada oynamış oyuncular arasından bir oyuncu seçmek anlamına gelir!Bireysel bir turnuvada hiç değilse karşılaştığımız rakiplerin bir kısmının aynı olması ihtimali vardır!Takım maçlarında farklı masalarda oynayanların farklı rakiplerle karşılaştığını hatırlatmaya gerek yoktur.)Bu 5 nci maddenin uygulanması halinde belki oyuncunun hep aynı masada oynamış olması koşulunu getirmek de gereklidir.Bu da işi çok zorlaştırmaktadır!)
Tabii yukardaki maddeler arasına bütün klasik yöntemleri(Buchholz,Berger,Galibiyet sayısı)katmak mümkündür.
Bu arada biraz “performans”konusuna değineceğim.Nedir bu Performans?Benim dilim dönmüyor.Söylerken zorluk çekiyorum.1963 den beri az çok Satranç ile ilgileniyorum.Bir kimse çıkıp “Gel evladım Performans’ı sana anlatayım”demedi.Binlerce lisanslı satrançcı arasında bunun anlamını bilen kaç kişi vardır?Performans her derde deva bitkilerden üretilmiş bir ilaç mıdır?Biraz aradım.Şöyle bir formül buldum:
P=Ro+400x(G-M):n
P:performans;Ro:rakiplerinizin UKD ortalaması,G:Galibiyet,M:Mağlubiyet;n:tur sayısı
Yanlış ve eksik bilgi varsa düzeltmenizi rica ederim.Matematik bilgisi iyi olanlar bu formülü daha iyi değerlendirecektir.400 kişi arasından bir kişi seçmek için bunların 7 turlu bir yarışmadaki performansına baktığımız zaman formüldeki çarpımdan sonraki hesaplamanın(Galibiyet sayısı eksi mağlubiyet sayısı ve bunun tur sayısına bölünmesi)büyük ihtimalle aynı olacağı anlaşılır.O zaman kimin performansının daha yüksek olacağını rakiplerin UKD ortalamaları belirleyecektir.Bu takdirde performansa bakmak rakiplerin UKD lerine bakmak anlamına gelecektir.Ben turnuva düzenleyicisi olsam bu kriteri kullanmak istemem,Çünkü UKD lerin gerçeği yansıtmaması ihtimali vardır.Buna karşılık İsviçre yöntemi yarışmada Buchholz ve benzeri yöntemlere öncelik vermek isterim.
Bu konular üzerinde çalışmak ve ortaya çoğunluğun benimseyeceği tezler koymak gereklidir.
Ateş Ülker
Ateş Ülker