06-12-2008, 01:58
Şehmus Bey,
Ben de size teşekkür ediyorum. Sayenizde ben de bir hayli araştırmaya zorladım kendimi ve bir önceki yazımda sorduğum sorulara da yanıt buldum. Sağ olun, var olun…
Sizin anlatımınızda, “çatur” sözcüğü bölünerek, “çatu” çıkarılmıştır. “Çatu” sizin dediğiniz gibi Farsçada “yüz;100” anlamına gelebileceğini sanmıyorum. Çünkü bu sözcüğün kökeni “çatur” sözcüğüdür ve Farsçada bu kökten türeyen sözcüklerin hepsinde “dört” fikri vardır, “yüz” sayı olarak yoktur, eş kökenli sözcüklerden “çarşı” sözcüğünde “yön, taraf” anlamında “yüz” anlamı vardır. Farsçada “çarşı” “ çār sū” şeklinde olup anlamı dörtgen, dörtyol, pazar yeri demektir. Çar; dört + sü; taraf, yan, yön, yol demektir.
Ancak satranç ile ilgili olarak kullanılan “çatur”sözcüğü, Sanskritçe içinde vardır ve anlamı; “dört” demektir. Yine “çatur” sözcüğünden kopardığınız “r” harfini ekleyerek oluşturduğunuz (?) “ranga” sözcüğü Sanskritçede “anga” şeklinde olup, “kol, uzuv” anlamındadır.
Farsçadaki “çehar” sözcüğü, Orta Farsçada “çahar / çar” şeklinde olup , “dört” anlamındadır.
Avesta; Zen dilinde de aynı anlamda “çathvar” sözcüğü vardır.
Hintavrupa ana dilinde “*k”etwer” şeklindeki sözcük de aynı anlamdadır.
“Dört” demektir hepsinin de anlamı…
Farsçada “çahar/çar” sözcükleri ile eş kökenli sözcüklerin hepsinde “dört” fikrini görmek mümkündür: çehar, çalpara(dört parça-lı), çar, çardak, çarmıh, çarşaf, Çarşamba (haftanın dördüncü günüdür) , çarşı, çerçeve (dört kenarlı), çeyrek (dörtte bir), duçar(“iki dört”; iki insanın yolda karşılaşması ki; bir insan iki el iki ayak ile dört uzuvludur)
Ayrıca Başkaca dillerde de “dört” fikri aynı kökendendir:
Sanskritçe: çatúr
Eski Yunanca: tetra- : teflon, tetra+, trapez
Latince: quadraginta : karantina
Latince: quartus : kerte, kerteriz, kuartet, truakar
Latince quatr- : bekar, kadraj, kadran, kadril, kadro, kare, karne, karo, katrilyon, pötikaro
“Satranç” Sözcüğü Arapçada “satranc” ve “Şatranc” olarak yer almış, aynı anlamda orta Orta Farsçada ise “çatrang” şeklinde kullanılmıştır. Buradaki “çat” parçasının “çatur” sözcüğünden geldiği kesindir. Çaturanga’nın “u” harfi düşmüş, “r” bir kaynaştırma harfine dönüşmüştür. Giderek “anga” sözcüğündeki son “a” düşmüş ve “çaturanga” “çatrang” olmuş ve bu şiveler yoluyla Anadolu’da “satranç” şeklini almıştır.
Orta Farsça veya Pehlevi Dili, Sasaniler zamanında konuşulan İran dilidir. Eski Farsça'dan intikal ederek gelmiştir.
Sasani İmparatorluğu (Sasani Devleti veya Sasaniler) dördüncü İran Hanedanlığı ve ikinci Pers İmparatorluğu'nun adıdır 224 - 651 yılları arasında hüküm sürmüştür.
Tüm bunlardan sonra Farsçada satranç ile ilgili olarak “çatu” şeklinde bir sözcüğe rastlanmamıştır. “Çaturanga” Farsçada ve Orta Farsçada en başından beri “ çatrang” şeklindedir.
Sanskritçeden Orta Farsçaya geçerken daha, “çatrang” şeklinde geçmiştir.
Yani Farsçada “çatu” şeklinde bir bir sözcük benim baktığım kaynaklarda yok.
Bu çalışmada büyük ölçüde şu adresten yararlandım: http://www.nisanyansozluk.com/default.asp Hazırlayanların ellerine sağlık.
Sanskritçe için bakınız:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanskrit%C3%A7e
“Çaturanga” için bakınız:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Caturanga
Saygılarımla.
Not: Yazımı yayına koyarken “küçük bir özeleştiri” gördüm ama, biraz daha detay vermiş olacağımı düşünerek yayınlamaya karar verdim. Fazla bilgi çoğu zaman acı verse de hep acı zaten aşımız…
Ben de size teşekkür ediyorum. Sayenizde ben de bir hayli araştırmaya zorladım kendimi ve bir önceki yazımda sorduğum sorulara da yanıt buldum. Sağ olun, var olun…
Sizin anlatımınızda, “çatur” sözcüğü bölünerek, “çatu” çıkarılmıştır. “Çatu” sizin dediğiniz gibi Farsçada “yüz;100” anlamına gelebileceğini sanmıyorum. Çünkü bu sözcüğün kökeni “çatur” sözcüğüdür ve Farsçada bu kökten türeyen sözcüklerin hepsinde “dört” fikri vardır, “yüz” sayı olarak yoktur, eş kökenli sözcüklerden “çarşı” sözcüğünde “yön, taraf” anlamında “yüz” anlamı vardır. Farsçada “çarşı” “ çār sū” şeklinde olup anlamı dörtgen, dörtyol, pazar yeri demektir. Çar; dört + sü; taraf, yan, yön, yol demektir.
Ancak satranç ile ilgili olarak kullanılan “çatur”sözcüğü, Sanskritçe içinde vardır ve anlamı; “dört” demektir. Yine “çatur” sözcüğünden kopardığınız “r” harfini ekleyerek oluşturduğunuz (?) “ranga” sözcüğü Sanskritçede “anga” şeklinde olup, “kol, uzuv” anlamındadır.
Farsçadaki “çehar” sözcüğü, Orta Farsçada “çahar / çar” şeklinde olup , “dört” anlamındadır.
Avesta; Zen dilinde de aynı anlamda “çathvar” sözcüğü vardır.
Hintavrupa ana dilinde “*k”etwer” şeklindeki sözcük de aynı anlamdadır.
“Dört” demektir hepsinin de anlamı…
Farsçada “çahar/çar” sözcükleri ile eş kökenli sözcüklerin hepsinde “dört” fikrini görmek mümkündür: çehar, çalpara(dört parça-lı), çar, çardak, çarmıh, çarşaf, Çarşamba (haftanın dördüncü günüdür) , çarşı, çerçeve (dört kenarlı), çeyrek (dörtte bir), duçar(“iki dört”; iki insanın yolda karşılaşması ki; bir insan iki el iki ayak ile dört uzuvludur)
Ayrıca Başkaca dillerde de “dört” fikri aynı kökendendir:
Sanskritçe: çatúr
Eski Yunanca: tetra- : teflon, tetra+, trapez
Latince: quadraginta : karantina
Latince: quartus : kerte, kerteriz, kuartet, truakar
Latince quatr- : bekar, kadraj, kadran, kadril, kadro, kare, karne, karo, katrilyon, pötikaro
“Satranç” Sözcüğü Arapçada “satranc” ve “Şatranc” olarak yer almış, aynı anlamda orta Orta Farsçada ise “çatrang” şeklinde kullanılmıştır. Buradaki “çat” parçasının “çatur” sözcüğünden geldiği kesindir. Çaturanga’nın “u” harfi düşmüş, “r” bir kaynaştırma harfine dönüşmüştür. Giderek “anga” sözcüğündeki son “a” düşmüş ve “çaturanga” “çatrang” olmuş ve bu şiveler yoluyla Anadolu’da “satranç” şeklini almıştır.
Orta Farsça veya Pehlevi Dili, Sasaniler zamanında konuşulan İran dilidir. Eski Farsça'dan intikal ederek gelmiştir.
Sasani İmparatorluğu (Sasani Devleti veya Sasaniler) dördüncü İran Hanedanlığı ve ikinci Pers İmparatorluğu'nun adıdır 224 - 651 yılları arasında hüküm sürmüştür.
Tüm bunlardan sonra Farsçada satranç ile ilgili olarak “çatu” şeklinde bir sözcüğe rastlanmamıştır. “Çaturanga” Farsçada ve Orta Farsçada en başından beri “ çatrang” şeklindedir.
Sanskritçeden Orta Farsçaya geçerken daha, “çatrang” şeklinde geçmiştir.
Yani Farsçada “çatu” şeklinde bir bir sözcük benim baktığım kaynaklarda yok.
Bu çalışmada büyük ölçüde şu adresten yararlandım: http://www.nisanyansozluk.com/default.asp Hazırlayanların ellerine sağlık.
Sanskritçe için bakınız:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanskrit%C3%A7e
“Çaturanga” için bakınız:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Caturanga
Saygılarımla.
Not: Yazımı yayına koyarken “küçük bir özeleştiri” gördüm ama, biraz daha detay vermiş olacağımı düşünerek yayınlamaya karar verdim. Fazla bilgi çoğu zaman acı verse de hep acı zaten aşımız…