SATRANÇ EĞİTİMİNİN TEMELİ OKULDUR.

[M.Aşkın TAŞAN]

Değerli arkadaşlar,

Ülkemizde satranç eğitimi ve sonuçları üzerine bugüne kadar sayısız tartışma yapılmıştır. Bu tartışmaların bir çoğunda da haklı olarak beklentiler ortaya konmuş, gerek farklı ülkelerdeki satranç eğitimiyle ve gerekse yarışma düzeyinde uluslararası arenada yerimiz kıyaslanmış ve tartışılmıştır.

Bu tartışmaların tamamını olumlu olarak algılıyor ve toplumsal denetim olarak gördüğümü belirtmek istiyorum.

Çünkü özünde toplumsal bir süreç vardır ve dikkatin de bu noktaya çekilmesi kaçınılmazdır.

Bu yazıda, başlığında da belirtildiği gibi, satrancın eğitiminin neden okullarda verilmesi gerektiğini sebep sonuç ilişkisi kapsamında açıklamaya çalışacağım.


Milli Eğitimin en temel ve genel amaçlarından önceliklisi, ülkemiz vatandaşlarını çağın gereklerine uyan bir sistemle yetiştirmektir.

İlgi ve yeteneklerini geliştirerek gerekli bilgi ve beceri davranış birlikte iş görme alışkanlığı kazandırarak hayata hazırlamak, kendilerinin ve toplumun mutluluğunu sağlayacak şekilde meslek sahibi olmalarını sağlamaktır.

Bu genel amaçları çoğaltabiliriz.

Özellikle seksenli yılların ortasından itibaren eğitim teknolojilerinin değişmesi ve gelişmesiyle, öğrenme ve aydınlanma çağına son derece etkili
yansımalar olmuştur.

Bilgiye ulaşma ve bilgiyi araştırmada değişik stratejiler insan beyninin gelişimine katkılar sunmuştur.

SATRANÇ DOĞRUDAN DOĞRUYA İNSAN BEYNİYLE VE ÖĞRENMEYLE İLGİLİDİR.
Son derece etkin bir öğrenme modelini satranç eğitiminde görebiliriz. Çünkü çocuklarımız beyinlerini kullanarak, düşünür, fikir bulur, uygular ve çözer.

Bu konuda dünyada satranç eğitimi ve sonuçları üzerine yapılmış yüzlerce
araştırma örnekleri vardır.

Bu örneklerden birisi 1991-1992 yılında Philip RİFNER tarafından yapılan bir araştırmadır. Çalışma, ortalama ve ortalama üstü zekalı çocuklara yönelik olup onlarda problem çözme yeteneğinin başka alanlara taşınmasında faydalı olduğu saptamasıyla sonuçlanmıştır.

Yine ülkemizde yapılan bir çalışma 23-25.Ekim. 2008 yılın aittir. Erim ERHAN, Muhsin HAZAR ve Murat TEKİN tarafından gerçekleştirilen araştırma satranç oynayan çocukların aceleci yaklaşım düzeylerinin, satranç oynamayan çocuklara göre aceleci yaklaşım düzeylerinden daha düşük olduğu ortaya konmuştur.

(devam edecek)

[M.Aşkın TAŞAN]

Bu yazıda hayatın içinde tartışılmaz bir gerçek olan satrancın yararlarından bahsetmeyeceğim.

Satranç temel eğitiminin ve çocuklarımızın satrançla tanışmalarının yeri neden okullarımız olmalıdır?

Alt yapı, program, yetiştirici, öğretmen, araç-gereç gibi yan ögeler düşünüldüğünde okullarımız bu anlamda en temel işleve sahiptirler.
Burada, satranca ilk defa okullarında başlayan öğrenciler kast edilmektedir.

Satranç sporculuğu ve sporculuk eğitimi kavramını bu yazının özünde karıştırılmamasını ayrıca hatırlatmak isterim.

Satranç sporculuğu çok ayrı ve bambaşka bir süreçtir. Gerek içerik açısından ve gerekse süreç açısından.

Okul satrancının işlevi ve amacı, okullarında eğitim hayatı süresince eğitim alan öğrencilerin eğitim normlarıyla, olumlu kişilik gelişimi süreçleriyle, okul başarılarıyla, hayat hazırlanmalarıyla ve yukarıda belirlenen amaçlar doğrultusunda değerlendirilmiştir.

[M.Aşkın TAŞAN]

Okullarımızda etkinlik alanı olarak satrancı seçmenin en önemli gerekçesi öğrencilerimiz için bazı eğitim alanlarında randıman sağlamak ve gelişmelerine olanak sunmaktır.
Bu alanlar;
1- Bilişsel, yani zihinsel aktiviteler,
2- Duygusal yani tavırlardaki hareketler,
3- Psikomotor, yani fiziksel aktivitelerdir.

Bu alanların gelişimi için basamaklı öğretim programları uygulama hedefi konmuştur.
Eleştirel ve yaratıcı düşünme, analiz etme, özgün fikirler-ürünler ortaya koyma, değerlendirme yapma gibi üst düzey bilgi ve beceriler birinci basamakta yer almaktadır.
Uygulama yapma, problem çözme, deneme, deney yapma gibi alanlar ikinci basamağın hedeflerindendir.
Temel bilgi ve becerilerin kazanımı ise ilk basamağın hedeflerindendir.

Satranç okul programı ise planlamada 3 ayrı düzey ve 8 ayrı basamak olarak planlanmış ve uygulamaya konmuştur.

Her bir basamakta başarılı olan sporcuların üst basamağa geçişleri esastır.


C basamağının başlangıç kabul edersek, bu düzeydeki öğrencilerden;
Bölüm özetleri çıkarma, gazete yazılarının özetlenmesi, video kayıtlarının izlenip notlar alınması, öğretmeni dinleme modelleri, notların alınması anlaşılanların özetlenmesi, kaynakların belirlenip araştırılması, gezilerdeki verilerin toplanması gibi özelliklerin gelişimi hedeflenebilir.

B basamağı orta düzeydir.

Bu düzeyde öğrencilerimizden;
Okuduklarından yorumlamaya yönelik özet çıkarma, soru tipleri hazırlama,
belirlenen konuda haber, makale yazısı hazırlama, şarkı sözü yazabilme düzeyine uygun beste yapabilme, deney yapabilme, araştırma raporu hazırlayabilme, konuyla ilgili kaynaklara, kurum-kuruluşlara yönelebilme, görüşme yapabilme, diyagram-grafik-tablo soruları hazırlama, drama yapma gibi farklı alan gelişimleri hedeflenmiştir.

A basamağı ise ileri düzeydir.

Bu düzeyde ise ;
Kitap, dergi, makale raporu hazırlama, diyagram, grafik, şekil, şema, tablo tasarlama, bir bütünün ögelerini belirleme ve arasındaki ilişkileri açıklayabilme, özgün şiir drama yazma, öz eleştiride bulunma, eleştiri yazısı yazma, özgün bir hamle, konum oyun çıkarabilme, özgün bir model tasarlama gibi hedefler vardır.

Okulda satranç programının içinde, satrancın; Türkçe, Matematik, Sosyal Bilgiler, Hayat Bilgisi gibi temel derslerin ilişkisi de göz önünde bulundurulmuştur.

Türkçe dersi için;

Dinleme öğrenme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma-sunu alanları dikkate alınmıştır.

Matematik dersi için;
Sayılar, geometri, ölçme, veri öğrenme, istatistik ve olasılık öğrenme alanlarından söz edebiliriz.

Sosyal Bilgiler için;
Birey ve toplum, gruplar, güç, yönetim ilişikli konulardır.

Hayat Bilgisi için ise Okul heyecanı, benim eşsiz yuvam teması ve dün, bugün yarın yani zaman temaları ön planda tutulmuştur.

SATRANCIN BU ALANLARLA DİREK YA DA DOLAYLI İLİŞKİSİ ÖĞRETMENLERİ TARAFINDAN ve MESLEKİ OLARAK YAPILMIŞ DERS PLAN ve PROGRAMLARI ARACILIĞIYLA VERİLMEKTEDİR.

Görüldüğü gibi OKUL SATRANÇ PROGRAMI SATRANÇ SPORCULUĞU PROGRAMINDAN KAPSAM ve SÜREÇ OLARAK TEMEL FARKLILIKLAR İÇERMEKTEDİR.

O halde satranç sporculuğunun okul satranç eğitiminin bir üst basamağı olduğunu söyleyebiliriz.
Ancak elbette istisna durumları, gizli yetenekleri göz önünde tutmalı ve uygun planlamalar yapılmalıdır.

(devam edecek)

[M.Aşkın TAŞAN]

Satranç Öğretim Programının ÇOKLU ZEKA ile ilişkisi de vardır.

SÖZEL (DİL) ZEKASI: Satranç kavramlarıyla ilgili sözlük oluşturma, şiir hikaye okuma, oyunlaştırma, sözlük kullanma, taklit yapma, soru bankası hazırlama, drama yapma, sunu yapma vb.

MÜZİKSEL ZEKA: Müzik dinleme, ritim tutma, mırıldanma, tekerleme söyleme vb.

BEDENSEL ZEKA : Beden dili kullanma, pantomim, drama-sunu, kukla oynatma, kesip yapıştırma, konuyu vücut hareketleriyle anlatma vb.

DOĞA ZEKASI :Araştırma, inceleme, keşfetme, örneklendirme, zıt örnekler kullanma, koleksiyon yapma, doğal hayatla konu arasında bağ kurma vb.

MANTIKSAL ZEKA : Diyagram-problem çözme, formülleştirme, neden sonuç ilişkisi kurma, karar verme, soru sorma, sorgulama vb.

SOSYAL ZEKA : Oyun oynama, hikaye canlandırma, yarışmalara katılma, iletişim kurma, işbirliği yapma vb.

İÇSEL ZEKA : Günlük yazma, oyunlaştırma, satranç kuklası yapma, dinleme vb.

GÖRSEL ZEKA : Hayal kurma, resim çizme, bulmaca çözme, diyagram okuma, tahmin etme, soyut düşünme vb.

Tüm bunları satranç dersiyle mümkün olduğunca verebiliriz.
Okullarımızdaki tüm çocuklarımız bunları hak etmiyor mu?
Tüm bu olguları satrancın dışında hangi alanda verebilirsiniz?

[M.Aşkın TAŞAN]

Okulda Satranç Eğitim Programı'nda sadece öğretim kazanımları değil, ara disiplin kazanımları da hedeflenmiştir.

Bakınız;


*** Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanı için;
Kendi ve diğerlerinin duygularını fark etmesi, okul içi sorumlulukları bilmesi, oyun kurallarına uyması, kızgınlık ve öfke gibi duygularını uygun şekilde ifade etmesi, grupla işbirliği gibi hedefler konmuştur.

Bu hedefler 8. sınıfın sonuna kadar toplam 54 kazanım alanıdır.

*** Girişimcilik alanı için;
Kişiler arası farklılıkları tanır, karar verme modellerini kullanma, risk alma gibi hedefler vardır.

*** Sağlık Kültürü Alanı için;
Olumsuz duygularıyla baş etme becerisi gibi hedefler,


*** İnsan Hakları ve Vatandaşlık Alanı ile ilgili olarak;
Dinleme ve fikirlerini savunma gibi, önyargı, ayrımcılık ve çatışmanın olumsuzlukları gibi konular, kazanım alanları hedeflenmiştir.

*** Kariyer Alanı için;
Zaman içinde gelişen becerilerini fark etme, her bireyin kendine özgü benzersiz olduğunu fark etme, istek ile emek arasındaki ilişkiyi fark edebilme gibi kazanım alanları öne çıkarılmıştır.
Örnekleri çoğaltmak mümkündür.


Okullarımızda milyonlarca çocuğumuz var.
Ben öncelik onların diyorum.
Satrancın çocuk eğitiminde e önemli bir eğitim aracı olduğunu başından beri biliyor ve uygulamak istiyorum.

Bu anlamda geçmişte kişi ve tarih olarak isim vermeden, çalışma arkadaşlarımla büyük hedeflere yöneldik.

Ancak, toplum bilincini aydınlatabilmek için gerek bürokratik, gerek siyasal ve gerekse toplumsal desteğin olabilmesi için büyük bir birleşmeye ihtiyaç duyulmaktadır.

Bunun ilk adımlarının nitelikli birliktelikler olduğunun farkındayım.


Kazanım benim için çocuktur!

Onu hayat hazırlayabilmek, mutlu bir fert, üretken bir kişilik yetiştirmektir.
SATRANCIN BU ANLAMDA ÇOK ÖNEMLİ BİR ARAÇ OLARAK KULLANILMASI GEREKTİĞİNİ DÜŞÜNÜYORUM.

Bu arada turnuva-yarışma satrancını ayrı olarak incelemek ve yapılandırmak gerekir.

Tüm bu düşüncelerim alt yapıyı okullarımız olarak gördüğüm fikirlerdir.

Üst yapıda da gelişme olarak hazırlıklarımız var.

Uygun bir başlıkta yazacağım.